Lamkowo

(Lamkowo, szkolny dach, fot. Agnieszka Pacyńska-Czarnecka)

Lamkowo (dawniej niem. Lemkendorf) – to zapomniana warmińska wieś, znajdująca się w gminie Barczewo, niedaleko Jezioran. Zapomniana, bo daleko od szosy w sensie łatwego dojazdu publicznymi środkami transportu. Z tego samego powodu dzieciom trudno jest dojechać do tutejszej szkoły. Potrzebny jest nowy szkolny bus - bo obecny jest zbyt mały i musi kursować kilka razy. A w konsekwencji dzieciaki z niektórych zabudowań muszą wcześnie wstawać - ich droga do szkoły jest długa.

Ale to wieś niezwykła o wielowiekowej tradycji. Warto wspomnieć, że z Lamkowa pochodził Franciszek Szczepański, znany na Warmii działacz społeczny i polityczny, poseł do Reichstagu, kierownik i organizator sieci bibliotek Towarzystwa Czytelni Ludowych, współzałożyciel Gazety Olsztyńskiej. Pochowany jest na tutejszym cmentarzu. 7 maja 1999 roku Szkole Podstawowej w Lamkowie nadano imię Franciszka Szczepańskiego.

Wieś powstała na początku XIV wieku ale zapewne istniało tu wcześniejsze osadnictwo Prusów, a i być może Goci się przewinęli w epoce żelaza. W roku 1333 Lamkowo wymieniane jest w dokumentach, kiedy to biskup warmiński Jan Stryprock wydał zgodę Prusowi Heneko Wegnerowi przywilej na wystawienie karczmy we wsi Brunsdorf. Bo taką nazwę nosiło pierwotnie Lamkowo. Czy karczma powstała na zupełnym odludziu? Raczej wątpliwe. Musiała tu już istnieć osada, najpewniej zamieszkała przez Prusów.

Urzędowa lokacja Lamkowa została dokonana 13 kwietnia 1363 roku przez tego samego biskupa Jana Stryprocka. Wkrótce potem wybudowano drewniany kościół parafialny. W tym czasie we wsi był już karczmarz i sołtys. Na przestrzeni wieków wieś wielokrotnie była niszczona na skutek działań wojennych, np. w czasie wojny polsko-krzyżackiej z lat (1519-1521). Wieś spłonęła w styczniu 1521 roku, kiedy mistrz Albrecht wycofał się z Jezioran w kierunku Barczewa i podpalił Lamkowo (Warmia w tym czasie była częścią Polski).

(Widok na szkołe i szkolny budynek gospodarczy, fot. S. Czachorowski)

Danych z przeszłości jest niewiele. Być może tę historię mogłyby opowiedzieć „gadające dachówki”.

W 1533 roku wieś liczyła 53 włóki i ponownie została spalona. Pozostał tylko jeden sołtys bez chłopów. Wskazuje to na znaczne wyludnienie. A skalę zniszczenia zabudowań podkreśla fakt, iż nie zachował się także kościół. Trzydzieści lat później, w 1569 roku, opustoszałej wsi Lamkowo biskup warmiński Stanisław Hozjusz nadał siedem włók sołeckich braciom Maciejowi i Franciszkowi Jagiełkom, zlecając sprowadzenie osadników na pozostałe 63 włóki. Była to więc próba zasiedlenia od dawna opuszczonej i podupadającej wsi. Z kolei biskup Marcin Kromer w 1574 roku nadał 4 włóki na uposażenie kościoła, ustanowił proboszcza i przyłączył do parafii prócz Lamkowa wsie zwane Ottendorf, Wierzkup, Derc, Kronowo i Parleza. Kolejny drewniany kościół zbudowany został w 1574 roku przez biskupa włocławskiego Stanisława Karnkowskiego, poświęcony został ku czci Najświętszej Maryi Panny i św. Augustyna.

(Kościół w Lamkowie, fot. S. Czachorowski)

W 1582 roku bisku Marcin Kromer ponowił lokację i potwierdził, że jego poprzednik biskup Stanisław Hozjusz w celu odbudowania wsi Lamkowo wyznaczył 70 włók i sprzedał sołectwo z 7 włókami braciom Maciejowi i Franciszkowi Jagiełkom. Przywilej ten zatwierdził Marcin Kromer Maciejowi i Walentynemu synom śp. Franciszka Jagiełka. To nieliczne przykłady z dokumentów, w których wymieniani są mieszkańcy Lamkowa z imienia i nazwiska.

Szkoła w Lamkowie istniała już w XVI wieku, bowiem z dokumentów wynika, iż przed 1582 rokiem w Lamkowie była szkoła a pracował w niej nauczyciel Jan Kurek. W styczniu 1584 roku biskup warmiński wystawił kolejny przywilej lokacyjny dla Lamkowa. Dokument wymienia proboszcza Łukasza Kaszyńskiego, a także karczmę dzierżawioną przez burmistrza Barczewa. Burzliwe Losy Lamkowa znajdują swoje odzwierciedlenie w kolejnych wystawianych przywilejach (akty własności), zapewne poprzednie dokumenty ulegały zniszczeniu (wojny, pożary itd.). Przywilej na karczmę w Lamkowie p został ponownie odnowiony w 1624 roku.

W 1656 wieś liczyła 70 włók (włóka to miara powierzchni), 9 gburów (chłopów), 2 dziedzicznych sołtysów, 1 wolny ziemianin zobowiązany do jednej służby i dwie karczmy. O chłopach pańszczyźnianych i parobkach się nie wspomina. Cztery lata później wieś Lamkowo liczyła 70 włók, w tym 4 należące do kościoła, 7 było sołeckich, 3 wolne (należące do wolnych ziemian), 18 uprawnych i 38 pustych. We wsi było trzech sołtysów: Jan Rogala, który posiadał 2 włóki ziemi (ok. 32 ha), Marcin Łykin i Mateusz Wypych oraz gospodarowało 9 chłopów. Jeden z nich Mateusz Rager miał 2 włóki ziemi, 4 konie, 2 krowy, 3 cielaki, 2 woły i 8 świń. Inni chłopi wymienieni w dokumentach to: Mateusz Pszczółka, Mazur, Kroczy, Kopacz (posiadali podobne gospodarstwa). Dokument wymienia kupca Tamasza Homera i dwóch ogrodników, których zwano: Jasiek Karczki i Jan Bedelski. Karczmę w Lamkowie była w dalszym ciągu dzierżawiona przez burmistrz i barczewskich rajców.

(Fot. S. Czachorowski)

W roku 1686 po raz trzeci wybudowano kościół. W 1709 roku w okronikach odnotowano wyjątkowo ostrą zimę, ale dżuma panującą w regionie ominęła Lamkowo. W 1737 roku biskup Krzysztof Andrzej Jan Szembek będąc w Lamkowie odnotował, że kościół uprzednio zbudowany jest zniszczony, i że należy położyć kamień węgielny i przystąpić do budowy nowej świątyni. Tak wybudowano czwarty z kolei budynek kościoła. 5 lipca 1748 roku barokowy kościół konsekrował biskup Adam Stanisław Grabowski, ku czci św. Mikołaja i św. Augustyna, który w 1830 spalił się wraz z wieżą, w której wisiał dzwon. W latach 1830-1831 roku odbudowano świątynię. Był to już piąty raz.

Z dawnych kronik tylko niewiele można się dowiedzieć. Dane zawarte w Wikipedii i innych popularnych źródłach są skromne. I praktycznie brakuje historii najnowszej, tej z XX i XXI wieku. Tę historię najnowszą warto byłoby spisać i opowiedzieć. Tak, aby „gadające dachówki” z Lamkowa inspirowały i miały o czym opowiadać.

Stanisław Czachorowski 

Więcej o Lamkowie
* Na Wikipedii: https://pl.wikipedia.org/wiki/Lamkowo
* W lokalnym serwisie turystycznym: http://naszawarmia.pl/o-miejscowosci/83984/Lamkowo http://naszawarmia.pl/64840,Lamkowo-wies-starsza-niz-Olsztyn.html#axzz3Hn9WNPoV