Kto lub co niszczy książki ?

Noc Naukowców (29 września) zapowiada się dość szczególnie ciekawie.

W Bibliotece Uniwersyteckiej Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego trzeba będzie znaleźć goszczące tam od jakiegoś czasu mole książkowe. Gra terenowa pt. Tajemnica moli książkowych w Bibliotece Uniwersyteckiej. O zasadach gry przeczytać można tu.

Tymczasem nasi Strażnicy Tajemnicy – bibliotekarze z macierzystej uczelni, przypominają, że nie tylko mole niszczą książki.

Wyróżniamy cztery podstawowe grupy czynników, sprzyjających niszczeniu książek:

· starzenie się papierów,

· wpływy atmosferyczne,

· czynniki biologiczne,

· niszczycielska działalność człowieka.

Spośród czynników zewnętrznych, które oddziaływają na proces naturalnego starzenia się papieru należy wymienić tlen, ozon, wilgoć, smog i inne zanieczyszczenia atmosferyczne oraz światło i ciepło. Jednak najwięcej szkód wyrządza książkom kwaśny papier. Papier tego typu, stosowany powszechnie od połowy XIX wieku, w krótkim czasie żółknie i staje się wyjątkowo kruchy, co powoduje ogromne straty w zbiorach bibliotecznych i archiwalnych.

Książki narażone są na szkodliwy wpływ czynników atmosferycznych, takich jak: światło (promieniowanie ultrafioletowe i podczerwone), ozon, zanieczyszczenia gazowe (palenie papierosów czy para wodna).

Jednym z ważniejszych czynników biologicznych powodujących niszczenie książek w magazynach bibliotecznych jest wilgoć. Wilgotny papier, klej, skórę, płótno atakują mikroorganizmy popularnie nazywane pleśniami. Innym wielkim zagrożeniem dla książki obok pleśni i drobnoustrojów są owady. Głównymi grupami organizmów wpływających na przechowywane zbiory biblioteczne są: bakterie, grzyby, owady, gryzonie.

Potoczne określenie owadów chroniących się lub żerujących w starych książkach to mól książkowy. Do „moli książkowych” zalicza się owady z różnych rzędów, takie jak m.in.: kołatek domowy, mól futrzany, psotnik kołatek, pustosz kradnik, rybik cukrowy.

Nauka pomocnicza bibliologii zajmująca się wpływem organizmów żywych na trwałość i jakość zbiorów bibliotecznych oraz metodami ochrony przed tymi organizmami to biologia książki. Dotyczy wszystkich bez wyjątku materiałów, z jakich zbudowane są zbiory, a więc papieru, drewna, skóry, tkanin, tworzyw sztucznych, klejów, nici, substancji barwiących itd.

Na koniec lista grzechów czytelników wobec książek wypożyczonych (aut. Jolanta Wasilewska). Do najczęstszych należą:

- plamienie książek różnymi substancjami, od żywności po artykuły kosmetyczne;

- ślinienie i brudzenie rogów kart;

- mechaniczne niszczenie książek, od wyrywania i podmiany całego bloku książki po wycinanie pojedynczych kart, rycin czy wykresów;

- samodzielne naprawianie książki przy pomocy taśm samoprzylepnych, plastrów aptecznych, nieodpowiednich papierów i klejów;

- pisanie i rysowanie w książkach, podkreślanie długopisem czy piórem;

- niefachowe wykonywanie kopii;

- zaginanie rogów kart;

- wkładanie roślin pomiędzy karty książki;

- dopuszczanie do uszkodzeń książek przez zwierzęta domowe.

Katarzyna Bikowska


Źródło:

• Strzelczyk Alicja Barbara, Karbowska-Berent Joanna, Drobnoustroje i owady niszczące zabytki oraz ich zwalczanie, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2004.